İlk kez 1968’de yayımlanan Fark ve Tekrar, Gilles Deleuze’ün doktora çalışmaları kapsamında kaleme aldığı iki tezden biri. Deleuze’ün hepsi Türkçede halihazırda yayımlanmış olan Hume, Bergson, Nietzsche, Kant ve Sacher-Masoch monografilerinden sonra yayımladığı bu kitap halen pek çokları tarafından Deleuze’ün özgün felsefi duruşunu ve tarzını yansıtan ve daha sonraki çalışmalarına yön veren başyapıtı olarak değerlendiriliyor.

Fark ve Tekrar Deleuze’ün farkın düşünürü olarak anılmasına neden olacak argümanlarını içeriyor. Kitabın temel gayelerinden biri farkın Batı felsefesi geleneğinde kavranış biçimlerini masaya yatırmak ve bunların, farklı şekillerde ama daima, özdeşliği temel alan, farkın özdeşliğe tabi kılındığı bir çerçeveyi benimsediğini göstermek. Deleuze, bu çerçevenin, felsefenin dünyayla kurduğu ilişkiyi yoksullaştıran yargı modeliyle olan ilişkisini ifşa ederek, felsefeyi dogmatik düşünce imgesi adını verdiği bir düşünce tarzının kıskacından kurtarmaya çalışıyor. Yargı ve temsilin boyunduruğundan kurtulan felsefe Deleuze’ün yeğinlik adını verdiği bir alana temas etmeye başlıyor.

Platon’dan Heidegger’e, Duns Scotus’tan Nietzsche’ye, Lucretius’tan Kant’a, yapısalcılıktan fenomenolojiye, pek çok filozof ve felsefi yönelimle diyaloga giren Fark ve Tekrar, yeğinliklerden yola çıkan yeni bir ontoloji ve epistemolojinin, farklı bir felsefenin, bir fark felsefesinin peşinden koşuyor.

 

​

İÇİNDEKİLER

​

ÖNSÖZ

​

GİRİŞ – TEKRAR VE FARK

Tekrar ve genellik: ilk ayrım, davranış açısından. – Genelliğin iki düzeni: benzerlik ve eşitlik. – İkinci ayrım, yasa açısından. – Tekrar, doğa yasası ve ahlak yasası.

​

Kierkegaard, Nietzsche ve Péguy’ye göre bir tekrar felsefesinin programı. – Gerçek hareket, tiyatro ve temsil.

​

Tekrar ve genellik: Üçüncü ayrım, kavram açısından. – Kavramın kapsamı ve “tıkanıklık” olgusu. – “Doğal tıkanıklık”ın üç hali ve tekrar: nominal kavramlar, doğa kavramları, özgürlük kavramları.

​

Tekrar kavramın özdeşliğiyle açıklanmadığı gibi, salt olumsuz bir koşulla da açıklanmaz. – “Ölüm içgüdüsü”nün işlevleri: farkla olan ilişkisinde ve olumlu bir ilke gerektiren tekrar. (Özgürlük kavramları örneği.)

​

İki tekrar: kavramın özdeşliği ve olumsuz koşul itibarıyla; İdea’daki fark ve fazlalık itibarıyla. (Doğal ve nominal kavramlara örnekler.) – Tekrarda çıplak ve kılık değiştirmiş olan.

​

Kavramsal fark ve kavramsız fark. – Fakat fark kavramı (İdea) kavramsal bir farka indirgenemediği gibi, tekrarın olumlu özü de kavramsız bir farka indirgenemez.

​

BİRİNCİ BÖLÜM – KENDİ İÇİNDE FARK

Fark ve karanlık zemin. – Farkı temsil etmek gerekir mi? Temsilin dört yönü (dörtlü kökü). – Mutluluk ânı, fark, büyük ve küçük.

​

Kavramsal fark: en büyük ve en iyi. – Aristoteles’e göre farkın mantığı ve fark kavramının kavramsal farkla karıştırılması. – Türsel fark ve cinssel fark – Farkın dört yönü veya tabi kılınması: kavramın özdeşliği, yargının analojisi, yüklemlerin karşıtlığı, algılananın benzerliği. – Fark ve organik temsil.

​

Tekseslilik ve fark. – İki tür dağılım. – Teksesliliği ve analojiyi uzlaştırmanın olanaksızlığı. Tekseslinin uğrakları: Scotus, Spinoza, Nietzsche. – Ebedi dönüşte tekrar varlığın teksesliliğini tanımlar.

​

Fark ve orjisel temsil (sonsuzca büyük ve sonsuzca küçük). – Neden olarak temel. – Hegel’e göre farkın mantığı ve ontolojisi: çelişki. – Leibniz’e göre farkın mantığı ve ontolojisi: kötü-söyleme (süreklilik ve ayırt edilemezler). – Farkın orjisel veya sonsuz temsilinin önceki dört yönden kaçamayışı.

​

Fark, olumlama ve olumsuzlama. – Olumsuz yanılsaması. – Olumsuzun saf dışı kalması ve ebedi dönüş.

​

Platon’a göre farkın mantığı ve ontolojisi. – Bölme yönteminin figürleri: talipler, temel-sınav, soru problemler, olumsuzun
varlık-(olmayan)ı ve statüsü.

​

Fark probleminde belirleyici olan: simulakrum, simulakrumun direnişi.

​

İKİNCİ BÖLÜM – KENDİ İÇİN TEKRAR

Tekrar: bir şey değişti. – Zamanın birinci sentezi: yaşayan şimdi. – Habitus, edilgin sentez, büzülme, temaşa. – Alışkanlık problemi.

​

Zamanın ikinci sentezi: saf geçmiş. – Bellek, saf geçmiş ve şimdilerin temsili. – Geçmişin dört paradoksu. – Alışkanlıkta ve bellekte tekrar. – Maddi ve manevi tekrar.

​

Kartezyen cogito ve Kantçı cogito. – Belirlenmemiş olan, belirlenim, belirlenebilir olan. – Çatlak Ben, edilgin benlik ve zamanın boş formu. – Belleğin yetersizliği: zamanın üçüncü sentezi. – Zamanın formu, düzeni, bütünü ve serisi. – Üçüncü sentezde tekrar: eksikliğe dayanan koşulu, başkalaşım eyleyicisi, koşulsuz karakteri. – Trajedi ve komedi, tarih, iman, ebedi dönüşte tekrarın bakış açısından.

​

Tekrar ve bilinçdışı: “Haz ilkesinin ötesinde”. Birinci sentez ve bağlantı: Habitus. – İkinci sentez: virtüel nesneler ve geçmiş. – Eros ve Mnemosyne. – Tekrar, yer değişimi ve kılık değişimi: fark. – Bilinçdışının doğası için sonuçları: serisel, diferansiyel ve sorgulayıcı bilinçdışı. – Üçüncü senteze veya üçüncü “öte”ye doğru: narsist benlik, ölüm içgüdüsü ve zamanın boş formu. – Ölüm içgüdüsü, karşıtlık ve maddi tekrar. – Ölüm içgüdüsü ve ebedi dönüşte tekrar.

​

Benzerlik ve fark. – Bir sistem nedir? – Karanlık öncü ve “farklılaştırıcıc”. – Edebi sistem. – Fantazma veya simulakrum ile farka ilişkin olarak özdeşin üç figürü.

​

Platonculuğun gerçek motivasyonu simulakrum probleminde yatar. – Ebedi dönüşte simulakrum ve tekrar.

​

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – DÜŞÜNCE İMGESİ

Felsefede varsayımlar problemi. – İlk postüla: Cogitatio natura universalis ilkesi.

​

İkinci postüla: ortak duyu ideali. – Düşünce ve doxa. – Üçüncü postüla: tanıma modeli. – Kantçı Eleştiri’nin müphemliği. Dördüncü postüla: temsil unsuru.

​

Diferansiyel yeti kuramı. – Yetilerin uyumsuz kullanımı: her birinin şiddeti ve limiti. – Platonculuğun müphemliği. – Düşünmek: düşüncede doğuşu.

Beşinci postüla: yanılgının “olumsuz”u. – Aptallık problemi.

​

Altıncı postüla: adlandırmanın önceliği. – Anlam ve önerme. – Anlamın paradoksları. – Anlam ve problem. – Yedinci postüla: çözümlerin kipliği. – Doğruluk doktrininde çözüm yanılsaması. – Problem kategorisinin ontolojik ve epistemolojik önemi.

​

Sekizinci postüla: bilmenin sonucu. – “Öğrenmek” ne demektir? – Postülaların bir fark ve tekrar felsefesinin önündeki engeller olarak yeniden ele alınması.

​

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM – FARKIN İDESEL SENTEZİ

Problematik merci olarak İdea. – Belirlenmemiş olan, belirlenebilir olan ve belirlenim: fark.

​

Diferansiyel. – Belirlenebilirlik ilkesi ve nicelleşebilirlik. – Karşılıklı belirlenim ilkesi ve nitelleşebilirlik. – Eksiksiz belirlenim ilkesi ve potansiyellik (seri formu).

​

Diferansiyel kalkülüste sonsuzca küçüğün anlamsızlığı. – Diferansiyel ve problematik. – Problemler kuramı: diyalektik ve bilim.

​

İdea ve çokluk. – Yapılar: kriterleri, İdea tipleri. – Kötü-söyleme yöntemi: tekil ve düzenli, istisnai ve olağan.

​

İdea ve diferansiyel yeti kuramı. – Problem ve soru. – Buyruklar ve oyun.

İdea ve tekrar. – Tekrar, istisnai ve olağan. – Olumsuz yanılsaması. – Fark, olumsuzlama ve karşıtlık. – Olumsuzun doğuşu.

​

İdea ve virtüellik. – Virtüelin gerçekliği: ens omni modo... – Farklılaşmat ve farklılaşmac; nesnenin iki yarısı. – Her yarının iki yönü. – Virtüel ve olanaklı arasındaki ayrım. – Diferansiyel bilinçdışı; seçik-muğlak. 

​

İdea’nın aktüelleşmesi süreci olarak farklılaşmac. – Dinamizmler veya dramlar. – Dramlaştırmanın evrenselliği. – Kompleks farklılaşmat/c mefhumu.

​

BEŞİNCİ BÖLÜM – DUYUMSALIN ASİMETRİK SENTEZİ

Fark ve çeşitli. – Fark ve yeğinlik.

​

Farkın iptali. – Sağduyu ve ortak duyu. – Fark ve paradoks.

​

Yeğinlik, nitelik, uzanım: iptal yanılsaması. – Derinlik veya spatium.

​

Yeğinliğin birinci karakteri: kendinde eşitsiz. – Eşitsizin sayıdaki rolü. – İkinci karakter: farkı olumlamak. – Olumsuz yanılsaması. – Duyumsalın varlığı. – Üçüncü karakter: içerme. – Doğa farkı ve derece farkı. – Enerji ve ebedi dönüş. – Ebedi dönüşte tekrar nitel veya uzamsal değil, yeğinseldir.

Yeğinlik ve diferansiyel. – İdea’nın aktüelleşmesinde bireyleşmenin rolü. – Bireyleşme ve farklılaşmac. – Bireyleşme yeğinseldir. – Bireysel fark ve bireyleştirici fark. – “Yatay kıvrımlaşma”, “içerme”, “açıklama”.

​

Sistemlerin evrimi. – Sarmalama merkezleri. – Bireyleştirici etmenler, Ben ve Benlik. – Psişik sistemlerde başkanın doğası ve işlevi.

​

SONUÇ – FARK VE TEKRAR

Temsilin eleştirisi. – Sonlu-sonsuz alternatiflerinin anlamsızlığı. – Özdeşlik, benzerlik, karşıtlık ve analoji: bunların farka ihanet etme biçimleri (dört yanılsama). – Fakat aynı zamanda tekrara da ihanet etme biçimleri.

​

Neden olarak temel: üç anlamı. – Temelden zeminsizliğe. – Kişisel olmayan bireyleşmeler ve birey öncesi tekillikler.

​

Simulakrum. – İdealar ve problemler kuramı. – Başka. – İki oyun türü: bunların karakterleri. – Kategorilerin eleştirisi.

​

Tekrar, özdeş ve olumsuz. – İki tekrar. – Patoloji ve sanat, stereotipi ve nakarat: tüm tekrarların birlikte varoluşunun mahali olarak sanat. – Üçüncü, ontolojik bir tekrara doğru.

​

Zamanın formu ve üç tekrar. – Üçüncünün seçici kuvveti: ebedi dönüş ve Nietzsche (simulakra). – Geri dönmeyen. – Aynı’nın üç anlamı: ontoloji, yanılsama ve yanılgı. – Varlığın analojisi ve temsil, varlığın teksesliliği ve tekrar.

​

BİBLİYOGRAFYA, İSİM VE KONU DİZİNİ

​

​

​